| सांगली समाचार वृत्त |
सांगली - दि. ३० मार्च २०२५
हिंदू पंचांगानुसार साडेतीन मुहूर्तापैकी एक म्हणजे, गुढी पाडवा. म्हणजे अतिशय शुभ आणि मंगलकारी दिवस, जेव्हा कोणतेही नवीन कार्य सुरू करणे अत्यंत लाभदायक मानले जाते. मुहूर्त कोणत्याही पंचांग पाहण्याची आवश्यकता नसलेल्या अत्यंत शुभ तिथी मानल्या जातात.
हे साडेतीन मुहूर्त कोणते आहेत?
१. गुढी पाडवा (चैत्र शुद्ध प्रतिपदा)
हिंदू नववर्षाचा पहिला दिवस.
नवीन कार्य, व्यवसाय किंवा गृहप्रवेशासाठी अत्यंत शुभ.
२. अक्षय तृतीया (वैशाख शुद्ध तृतीया)
या दिवशी केलेले कोणतेही कार्य "अक्षय" (अविनाशी) फल देणारे मानले जाते.
सुवर्ण खरेदी, विवाह, नवीन उद्योग सुरू करण्यासाठी हा दिवस अत्यंत शुभ आहे.
३. विजयादशमी (आश्विन शुद्ध दशमी – दसरा)
हा दिवस विजयाचे प्रतीक मानला जातो.
नवीन उपक्रम, शस्त्रपूजा आणि व्यापार सुरू करण्यासाठी उत्तम दिवस.
४. दिवाळीचा बलिप्रतिप्रदा (कार्तिक शुद्ध प्रतिपदा) – अर्धा मुहूर्त
हा दिवस साडेतीन मुहूर्तांपैकी "अर्धा मुहूर्त" मानला जातो.
विशेषतः व्यापाऱ्यांसाठी नवीन खाती (वर्षाचे लेखाजोखा) सुरू करण्याचा शुभ दिवस.
या मुहूर्तांचे महत्त्व
या साडेतीन मुहूर्तांमध्ये ग्रह, नक्षत्र आणि पंचांग पाहण्याची आवश्यकता नसते. कोणतेही शुभ कार्य, गृहप्रवेश, लग्न किंवा नवीन उपक्रम यासाठी हे दिवस अत्यंत शुभ मानले जातात.
गुढी पाडवा: परंपरा आणि शास्त्रीय कारणे
गुढी पाडवा हा हिंदू नववर्षाचा पहिला दिवस असून तो चैत्र शुद्ध प्रतिपदेला साजरा केला जातो. महाराष्ट्रात हा सण विशेष महत्त्वाचा मानला जातो. या दिवशी नवीन वर्षाचे स्वागत करण्यासाठी घरोघरी गुढी उभारली जाते.
---
गुढी पाडव्याचे महत्त्व व परंपरा
१. गुढी उभारण्याची परंपरा
गुढी म्हणजे विजयाचा आणि समृद्धीचा प्रतिक. लाकडी काठीला रेशमी वस्त्र, साखरेच्या गाठी, कडुलिंबाची पाने आणि फुलांची माळ लावून तिच्यावर कलश ठेवला जातो.
२. सकाळी अभ्यंगस्नान आणि पूजन
गुढी पाडव्याच्या दिवशी सूर्योदयापूर्वी उठून अभ्यंगस्नान करण्याची प्रथा आहे. यानंतर घरासमोर रांगोळी काढली जाते आणि गुढीचे विधीवत पूजन केले जाते.
३. विशेष प्रसाद – कडुलिंब व गूळ
या दिवशी कडुलिंबाच्या पानांचा व गुळाचा मिश्रण करून प्रसाद म्हणून सेवन केला जातो.
४. नवीन उपक्रमांची सुरुवात
गुढी पाडवा हा साडेतीन शुभ मुहूर्तांपैकी एक असल्यामुळे या दिवशी नवीन व्यवसाय, गृहप्रवेश किंवा शुभ कार्य सुरू करण्यास प्राधान्य दिले जाते.
---
गुढी पाडव्यामागील शास्त्रीय कारणे
१. गुढी उभारण्यामागील विज्ञान
गुढी घराच्या प्रवेशद्वारावर उभारल्याने घरात सकारात्मक ऊर्जा प्रवाहित होते. गुढीवर लावलेल्या रेशमी वस्त्रामुळे वातावरणात प्रसन्नता निर्माण होते.
२. कडुलिंब सेवनाचे औषधी गुणधर्म
गुढी पाडव्याच्या दिवशी कडुलिंब आणि गूळ सेवन केल्याने शरीरातील रोगप्रतिकारशक्ती वाढते. कडुलिंब हे रक्तशुद्ध करणारे आणि त्वचारोग दूर करणारे आहे.
३. सूर्यपूजनाचे महत्त्व
या काळात सूर्याच्या किरणांचा प्रभाव वाढतो, त्यामुळे गुढी उभारणे आणि सूर्यपूजन केल्याने शरीरातील जीवनशक्ती वृद्धिंगत होते.
४. हवामानातील बदल व शरीराची तयारी
गुढी पाडवा हा ऋतुबदलाचा काळ असतो. यावेळी उन्हाळ्याची सुरुवात होते. या बदलाला शरीर सहज स्वीकारू शकेल, यासाठी कडुलिंब आणि गूळ हे खाद्यपदार्थ उपयुक्त ठरतात.
गुढी पाडवा – ऐतिहासिक संदर्भ
१. रामायणातील संदर्भ – प्रभू श्रीरामाने लंकेवर विजय मिळवून अयोध्येत परतल्यानंतर आनंदोत्सव साजरा करण्यासाठी गुढी उभारण्यात आल्याचा उल्लेख आढळतो.
२. शिवकालीन संदर्भ – छत्रपती शिवाजी महाराजांनी हिंदवी स्वराज्य स्थापन केल्यानंतर विजयाच्या प्रतीक म्हणून गुढी उभारण्याची प्रथा सुरु केली.
३. शेतकरी परंपरा – गुढी पाडवा हा शेतकऱ्यांसाठी नवीन कृषी वर्षाचा प्रारंभ दर्शवतो.
भारतभर गुढी पाडव्याचे विविध स्वरूप
गुढी पाडवा हा भारतीय नववर्षाच्या स्वागताचा एक महत्त्वाचा सण असून तो देशभर वेगवेगळ्या पद्धतींनी साजरा केला जातो. महाराष्ट्रात गुढी पाडवा म्हणून ओळखला जाणारा हा सण इतर राज्यांमध्ये वेगवेगळ्या नावांनी आणि परंपरांसह साजरा केला जातो.
१. महाराष्ट्र – गुढी पाडवा
महाराष्ट्रात गुढी पाडवा मोठ्या जल्लोषात साजरा केला जातो. लोक घराच्या समोर गुढी उभारतात, अभ्यंगस्नान करतात, रांगोळी काढतात आणि कडुलिंब व गूळ यांचा प्रसाद ग्रहण करतात. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या विजयाचा आणि नवीन वर्षाच्या सुरुवातीचा हा मंगल दिवस मानला जातो.
२. आंध्र प्रदेश आणि तेलंगणा – उगादी
आंध्र प्रदेश आणि तेलंगणामध्ये या दिवसाला उगादी म्हणतात. ‘युगादी’ म्हणजे नव्या युगाची सुरुवात. येथे विशेष प्रकारच्या उगादी पचडी नावाच्या गोडसर-तिखटसर पदार्थाचा प्रसाद घेतला जातो, ज्यामध्ये गूळ, चिंच, मिरची, मीठ, कडुलिंब आणि कैरीचा समावेश असतो.
३. कर्नाटक – युगादी
कर्नाटकमध्येही गुढी पाडवा युगादी म्हणून ओळखला जातो. लोक नवीन कपडे परिधान करून मंदिरात दर्शनाला जातात, पंचांग वाचन केले जाते आणि कडुलिंब व गूळ यांचे मिश्रण प्रसाद म्हणून घेतले जाते.
४. तमिळनाडू – पुथांडु
तमिळनाडूमध्ये हा दिवस पुथांडु म्हणून साजरा केला जातो. घराच्या प्रवेशद्वारावर कोलम (रांगोळी) काढली जाते आणि कुटुंबीयांसह नवीन वर्षाचे स्वागत केले जाते.
५. केरळ – विशू
केरळमध्ये हा दिवस विशू म्हणून ओळखला जातो, जरी तो गुढी पाडव्याच्या दिवशी नसतो, तरीही त्याचा आशय नवीन वर्षाच्या सुरुवातीसारखाच आहे. पहाटे विशू कणी नावाने सुवर्णधन, फळे आणि फुलांनी सजवलेले दृश्य पाहण्याची परंपरा आहे.
६. पंजाब – बैसाखी
पंजाबमध्ये गुढी पाडव्यानंतर काही दिवसांनी बैसाखी नावाने नवीन वर्ष साजरे केले जाते. हा दिवस शेतकऱ्यांसाठी नवीन हंगामाची सुरुवात दर्शवतो. पारंपरिक भांगडा आणि गिद्दा नृत्याने हा सण मोठ्या उत्साहात साजरा होतो.
७. पश्चिम बंगाल – पोहेला बोइशाख
बंगालमध्ये हा दिवस पोहेला बोइशाख म्हणून ओळखला जातो आणि तो बंगाली कॅलेंडरच्या नववर्षाचा पहिला दिवस असतो. बंगाली लोक नवीन कपडे घालतात, गोड पदार्थ तयार करतात आणि विविध सांस्कृतिक कार्यक्रमांमध्ये सहभागी होतात.
८. आसाम – बोहाग बिहू
आसाममध्ये बोहाग बिहू हा सण नवीन वर्षाच्या स्वागतासाठी साजरा केला जातो. या दिवशी शेतकरी नवीन कृषी हंगामाची तयारी करतात, तरुण-तरुणी पारंपरिक नृत्य करतात आणि गोड पदार्थांचा आनंद घेतात.
९. राजस्थान आणि गुजरात – चैत्र नवरात्र व नववर्ष स्वागत
राजस्थान आणि गुजरातमध्ये गुढी पाडव्याच्या आसपासच चैत्र नवरात्र सुरू होतात. येथे नवीन वर्ष स्वागतासाठी मंदिरांमध्ये पूजा केली जाते आणि नवीन उपक्रमांची सुरुवात केली जाते.
---------
लेख स्रोत -
डॉ. श्रेणिक सुरेश सरडे,
असोसिएट प्रोफेसर,
अशोकराव माने ग्रुप ऑफ इन्स्टिट्यूशन, वाठार.
